Κριτικός γραμματισμός και Δημιουργική γραφή: δύο όψεις του ίδιου νομίσματος

Κριτικός γραμματισμός και Δημιουργική γραφή: δύο όψεις του ίδιου νομίσματος

Όταν η κριτική σκέψη συνδιαλέγεται με τη δημιουργική σκέψη αναπτύσσεται η σύνθετη σκέψη όπου η μεν δημιουργική παράγει κάτι καινούριο συμπεριλαμβάνοντας τις ήδη κατεκτημένες γνώσεις του δημιουργού η δε κριτική «επιχειρεί να αξιολογήσει την αξία ή την εγκυρότητα σε κάτι ήδη υπάρχον. Η δημιουργική διενεργείται παραβιάζοντας τις  αποδεκτές αρχές, ενώ η κριτική σκέψη διεξάγεται με την εφαρμογή αποδεκτών αρχών» (Beyer, 1989). Η κριτική σκέψη ενεργοποιείται μέσω της κριτικής ανάγνωσης κειμένων, όπου ο μαθητής μαθαίνει ν’ αναγνωρίζει τον σκοπό για τον οποίο παρήχθησαν τα συγκεκριμένα κειμενικά είδη. Έτσι ο γραμματισμός γίνεται ενεργός και κριτικός διότι καλλιεργείται η ικανότητα της αμφισβήτησης, της σκέψης, της ερμηνείας των κειμένων στο συγκεκριμένο κοινωνικό πλαίσιο.

 Δια μέσου του κριτικού γραμματισμιού αναζητούνται απαντήσεις σε ερωτήματα όπως:

Ποιός γράφει το κείμενο;

Ποιός είναι ο σκοπός του;

Πού απευθύνεται;

Ποιές σκοπιμότητες υπηρετεί;

Ποιά συμφέροντα υπονομεύει;

Πώς λειτουργεί το κείμενο στον αναγνώστη;

Πώς μπορεί να γραφτεί το κείμενο αλλιώς ;(Bayhnam 2002)

Το τελευταίο ερώτημα συνδέει άμεσα τον κριτικό γραμματισμό με τη δημιουργική γραφή. Η ήδη καλλιεργημένη και κατακτημένη κριτική σκέψη σε συνδυασμό με την προσέγγιση κι ευαισθητοποίηση με διάφορες τεχνικές έκφρασης και γραφής βοηθούν το παιδί στην παραγωγή κειμένων ανάλογων με την εκάστοτε περίπτωση εμπεριέχοντας τα προσωπικά τους συναισθήματα και  τη φαντασία τους. Μ’ αυτό τον τρόπο τα παιδιά μετασχηματίζουν ήδη διαμορφωμένες απόψεις, ερμηνεύοντας κι αμφισβητώντας παγιωμένες αντιλήψεις και στερεότυπα.

Η επαφή με ασκήσεις δημιουργικής γραφής συντελεί ώστε οι μαθητές να ασκούνται στις δυνατότητες του προφορικού, του γραπτού και του εικονικού λόγου. Δημιουργείται ένα νέο πλαίσιο δράσης όπου συνδυάζονται οι κατακτημένες εμπειρίες με τη νέα γνώση, συγκρίνονται οι πληροφορίες κι αξιολογούνται τα δεδομένα, διατυπώνονται υποθέσεις και τελικά παράγονται νέα κειμενικά είδη. Ως κριτικοί αναγνώστες αλλά και ως εν δυνάμει συγγραφείς οι μαθητές ασκούνται με άλλα μάτια στην αφήγηση, την περιγραφή, την απαγγελία, την απομνημόνευση, τη διήγηση  και την παραγωγή νέων δημιουργικών αναγνωσμάτων.

Ενδεικτικά σας προτείνω κάποιες ασκήσεις δημιουργικής γραφής ως ερέθισμα για έμπνευση και παραγωγή άλλων, βασισμένων πάνω στα δικά σας κειμενικά είδη τα οποία  δουλεύετε στο πλαίσιο του προγράμματος του κριτικού γραμματισμού.

1.                  Συγκεντρώστε εικόνες σχετικές με το θέμα σας και φτιάξτε εικονοϊστορία. Αλλάξτε σειρά στις εικόνες και δημιουργείστε νέες ιστορίες.

2.                  Φτιάξτε μια νέα ιστορία η οποία θα είναι η ανάποδη-αντίθετη του δικού σας κειμενικού είδους.

3.                  Κάντε συλλογή νέων λέξεων που συναντήσατε κατά την διαδικασία του κριτικού γραμματισμού και μ’ αυτή φτιάξτε μια νέα ιστορία . Επίσης μπορείτε να φτιάξετε ποίημα εφόσον έχετε δουλέψει την ομοιοκαταληξία ή δείτε το σαν ευκαιρία για να τη ανακαλύψετε.

4.                  Μέσα σε δύο κουτιά βάλτε εικόνες ή αντικείμενα που να έχουν την ίδια κατάληξη. Στο ένα: π.χ γυαλί, κερί κ.α. Στο άλλο π.χ νερό, φτερό. Πάρτε μία λέξη από κάθε ομάδα και φτιάξτε εσείς το πρώτο δίστιχο. Στη συνέχεια φτιάχνουν  τα παιδιά

5.                  Αντικαταστήστε γράμματα σε λέξεις και φτιάξτε νέες χωρίς απαραίτητα να υπολογίζεται την ορθογραφία π.χ κήπος-κήτος, χιόνι-λιώνει, μόνη-πόνυ, τώρα- χώρα

6.                  Αντικαταστήστε λέξεις σε γνωστά ποιήματα ή μικρές ιστορίες.

7.                  Ενώστε λέξεις για να γίνουν «μεγάλες»-σύνθετες ή χωρίστε λέξεις κι επινοήστε νέες ιστορίες.

8.                  Συλλέξτε υλικά, αφήστε τα παιδιά να υιοθετήσουν ένα και να φτιάξουν μια ιστορία γι’ αυτό. Ενώστε τις ιστορίες και φτιάξτε μια καινούρια.

9.                  Ξεκινήστε με μια πρόταση-τουβλάκι κι ένα ένα κάθε παιδί θα χτίζει το «οικοδόμημα» προσθέτοντας μια πρόταση-τουβλάκι. Μπορείτε και να γράφετε την πρόταση και να την κολλήσετε στο τουβλάκι.

10.              Εξηγείστε στα παιδιά τη δομή των παραμυθιών: ήρωας, πλαίσιο δράσης, αντιήρωας, βοηθός ή συνεργάτης του ήρωα, σύγκρουση, λύση.  Σε κουτάκια συλλέξτε εικόνες που να δείχνουν: 1) ήρωες, 2) πλαίσιο δράσης π,χ πλατεία 3) αντιήρωες 4) βοηθός 5)αιτία σύγκρουσης π.χ ένα παιχνίδι. Οι εικόνες μπορεί να προέρχονται απ’ το ανθρωπογενές περιβάλλον( άνθρωποι κι ανθρώπινα δημιουργήματα –ας μην ξεχνάμε ότι στα παραμύθια και τα κτίρια μιλούν­) είτε απ’ το φυσικό περιβάλλον (ζώα, πουλιά, δέντρα κ.α). Αφήστε τα παιδιά να διαλέξουν ή να πάρουν τυχαία τις εικόνες απ’ τα κουτάκια και να δημιουργήσουν τη δική τους ιστορία. Όσο πιο αντισυμβατικές είναι οι εικόνες τόσο πιο δημιουργική η φαντασία.  

Καλή και δημιουργική συνέχεια.